The old Lebanese families

Speech na okashon di publikashon di buki di Faroe Metry:

‘History of the old Lebanese families on Curaçao’.

Bernadette Heiligers, 2016, UoC.

 

 

 

 


Sayedaéti Wa Saédati,
Masá’a ulgheir, wa áhlan bekòm.

Distinguido presentenan,
Ku esaki mi ta saludá tur hende den espíritu di e tema di awe nochi.
Ta un plaser pa partisipá na presentashon di ‘History of the old Lebanese families on Curaçao,’ un buki produsí pa Faroe Metry.

Mayoria di e historianan den e buki akí ta start na prinsipio di siglo 20, tempu ku nos antepasadonan a kuminsá yega Kòrsou. Lesando, bo ta bin nota vários semehansa den bida dje promé imigrantenan Libanes. Espesialmente kaminda ta trata di nan orígen, e motibu pakiko nan a bini Kòrsou, i e forma ku e promé generashon a traha pa kria nan famia.

Por ehèmpel, bo por dedusí for di e tabèl dilanti den e buki ku mas ku mitar dje famianan a bini originalmente di e provinsia Nort Libanon. Di e otronan, ku un òf dos eksepshon, mitar a bini di e provinsia Mount Lebanon i e otro mitar di Bekáa. Di e promé gruponen hopi a sali for di nan pais pa hui e régimen Ottoman ku a reina ei te 1917. Mayoria di nan tabatin idea di bai otro pais: Generalmente Cuba òf Merka. Pa nan, Merka por a nifiká kualke pais di Sur Amérika te Canada. Ta ora e bapornan a para algun dia na Kòrsou durante e biahe, nan a pensa bon i disidí: Fal nabka huna (Nos ta keda akí).

Sigur den e tempu di awor, ku hóbennan ta lanta ku un telefon ta krese den nan plant’i man, ta notabel kuantu dje imigrantenan Libanes e tempu ei a bini nan so na edat basta hóben. Asta 17 – 18 aña. Simannan largu nan tabata kompletamente deskonektá for di nan famia, krusando oséano rumbo pa un destino deskonosí. Aki nan a stret nan wes’i lomba pa traha loke nan tabata por, manera nan tabata por, pa kria nan famia, òf krea un famia nobo.

Ta frapante tambe ku e historianan den e buki akí nó ta kontené mashá keho ni reklamo. E famianan no ta sklama kon duru bida tabata pa nan antepasadonan, te ku nan a bandoná nan tera. Nan no ta reklamá kon difísil tabata pa adaptá aki, i surpasá e resistensia, tin biaha asta e insultonan, ku nan a eksperensiá: un resistensia ku por sierto sa tin den kasi tur pais kontra gruponen nobo di hende djafó. No na Kòrsou so.

Loke sí e famianan ta konta ta kon bida a desaroyá den liña grandi despues ku nos antepasadonan a yega akí. Mas en general e buki ta duna un bista di e herensia ku e imigrantenan a laga via nan yunan riba tereno sosial, komersial, deportivo, polítiko, históriko, literario, ehekutivo, musikal, den medisina, i probablemente riba mas tereno.

Pasobra miéntras tur a kuminsá komo komersiante, hopi di nos, komo desendiente, a skohe kompletamente otro direkshon. Riba su mes, esei ta un desaroyo natural. Loke ta yama atenshon ta ku – maske e grupo di orígen libanes nunka no tabata mashá grandi, tòg vários desendiente a hunga un papel di inisiador i katalisador den e ramo ku nan a skohe. Sea riba un eskala chikitu, òf riba eskala grandi. Den e sentido ei sí e espírito di e promé imigrantenan a sigui biba den nan yunan. E ehèmpelnan ta diverso.

Kedando serka di kas, Faroe mes a inisiá publikashon di leinan fiskal na 1974, algu ku un ofisina di accountant a sigui kuné na 2004. Pero lesando e historianan bo ta bin kòrda tambe ku esun a lanta e promé akademia di arte na Kòrsou, e otro a inisiá nos instituto di enfermeria, otro a atraé un hotèl internashonal despues di un koma turístiko di 20 aña, otro a bira un lider legendario den e ramo di deporte, otro a tradusí un obra di Khalil Gibran na Papiamentu, otro a pone Kòrsou riba mapa internashonal, ku Curaçao North Sea Jazz Festival….. I tur esei sin konta esnan ku a alkansá puestonan atministrativo òf ehekutivo haltu na Kòrsou i den Reino.

Mi ta menshoná e ehèmpelnan akí ku sierto reserva, pa hende no pensa ku ta pa broma. Kisas ta pa broma djis un tiki. Pero mas ku tur kos, ta pa reflekshoná. Entre otro m’a pensa riba un ekspreshon di e aktual presidente Merikano Barack Obama, yu di un tata Afrikano. El a bisa: “No ta bo sanger, ni kaminda bo a nase, ta hasi bo Merikano, sino lealtat na nos nashon i fe den e idea ku tur hende, no opstante di unda el a bini, por skirbi e siguiente kapítulo di nos historia.” Te ei e sita di Obama. Kisas su palabranan no ta konta asina tantu pa paisnan manera China i Hapon, kaminda e mesun poblashon tabat’ei for di kuminsamentu di nan historia. Pero e ta konta sigur pa paisnan manera Merka, òf Kòrsou, kaminda praktikamente tur, tur, tur hende a bini for di otro parti di mundu djis algun generashon pasá. I mi ta spera di kurason ku e realidat ei un dia lo bin sirbi komo forsa i punto komun den nos historia diverso.

E buki a pone mi pensa riba kosnan diario tambe. Por ehèmpel: Kuantu di nos, komo desendiente libanes, ta papia Arabe? Kuantu di nos tabata komprendé árabe sí pero no a papi’é aktivamente, pensando: kualke dia asina mi ta ‘pick e up’? Anto kon a para ku e intenshon ei? Mester duel nos si e idioma a bai skonde den kriptanan di nos mente? Of esei ta un proseso normal ora hende ta integrá den un sosiedat nobo?

Tin pregunta ku ta bai mas hundu tambe: Por ehèmpel: ta posibel pa sinti-bo Kurasoleño, i alabes honra bo orígen òf ta konsiente di bo orígen? I ta posibel pa honra bo orígen, i alabes ta un bon Yu di Kòrsou? E dos último preguntanan ei, mi ta kontestá ku un SI gordo i desidido. No ta nada straño tampoko ku algun di e piesanan mas patriótiko i mas inolvidabel na Papiamentu, ta komponé pa un Kurasoleño di orígen Libanes, sr. Boeis Haile, di felis memoria.

Un mas paresido entre e promé imigrantenan Libanes, ta e asuntu di nòmber i fam. Ta remarkabel kuantu di nan a yega akí ku un nòmber i fam otro for di esun ku nan, i nan desendientenan, ta karga awor. Pasó hopi dje nòmbernan akí ta loke a sobra despues ku Kranshi a machik’é p’e pas den orea dje ámtenar, pa e ámtenar skirbié na un moda ku e por sali for di boka di pueblo di manera ku hende por komprendé. Den algun kaso, e fam kompleto a keda atras den e sefta di Kranshi, i e imigrante a sigui karga un di su nòmbernan di-dilanti komo fam.

Si poko despues, e imigrante a kuminsá forma su famia i a haña otro ámtenar na lokèt ora e bai registrá su yunan, e fiesta ta kuminsá di nobo. P’esei tin asta ruman ku fam skirbí na diferente manera.

Kisas lo pór a limitá e bruamentu akí, si e imigrantenan di promé ora tabata dominá alfabèt Latin. Pero en general nan tabata skirbi i lesa áfabèt árabe. Òf – manera hende lo yam’é na Kòrsou – álfabèt Arabier. Loke ta algu mashá prèt, paso ‘Arabier’ ta un palabra Hulandes ku ta referí na hende di sierto rasa i region. Su forma di athetivo ta ‘Arabisch’. O sea, Árabe. P’esei kada biaha ku un hende bisa ‘mi gusta kome Arabier’ …..

Manera m’a bisa awor ei, tabatin basta resistensia tambe kontra yegada di e libanesnan. P’esei e buki tin dos pasashi inevitabel den e anekso. Un di nan ta un artíkulo rabioso den e relato anual di Kámara di Komèrsio na 1906. E otro ta un editorial un poko mas bedar den Amigoe na 1912. Kámara di Kòmersio a pronostiká den palabranan denigrante ku asina e Arabiernan gana poko sèn, nan lo hisa bela bai nan pais bèk ku tur ganashi. Den e sentido ei ta prèt pa mira nos tur sintá akí. Amigoe a purba mira e asuntu di dos banda, pero el a kuminsá ku un krítika sí. Mi ta resumí na Papiamentu: ‘E Arabiernan a introdusí tur sorto di artíkulo chikitu di luho den pueblo. Esaki ta proba kon nan ta spekulá riba e deseonan partikular di pueblo.’ (Awendia esei yama ‘marketing’). E sita ta kaba asin’akí: ‘E Arabiernan ta praktiká tur triki di komersiante bibu. Nunka nan no ta kansa di despaketá nan merkansia pa mustra hende, asta sin ku hende pidi nan.’ (Awendia esei ta presis loke Google ta hasi dor di manda bo aviso si bo ke òf laga).

Pero banda di e krítika, Amigoe a skirbi alabes ku nos antepasadonan tabatin vários kalidat ku por a sirbi komo ehèmpel pa hendenan lokal. Entre otro, nan tabata satisfecho ku masha tiki kos, nan a adaptá bon na e klima i kuminda, vários di nan a kasa ku un dama kurasoleño, i … nan ta traha mas duru ku kualke otro grupo den komunidat.

Pero ….. promé ku nos bati pechu, mi mester bisa ku Amigu a skirbi esei 15 aña promé ku Portugesnan a kuminsá establesé na Kòrsou.

Amigoe a kaba ku un bunita pregunta, ku akiratu lo mi konkluí kuné.

Kerido presentenan:

M’a papia mas general posibel, komo ta difísil pa skohe kiko i ken menshoná òf nò; Esei mi ta laga pa e eskritor mes hasi. Pero mi no por konkluí sin nombra un suseso ku asta a kambia rumbo di nos pais. Pèrmití mi dal un bògt den pasado pa yega na mi punto, maske e bògt ei no ta aparesé den e buki.

Mas o ménos sesenta aña pasá, St. Thomas College tabata un skol kaminda obediensia tabata lei. Pero – segun algun alumno dje tempu ei a konta – den zevende klas, tabatin algun mucha malamucha. Asina meneer bira su lomba pa skirbi riba bòrchi, nan tabata mand’é ku pròp di papel. Ora meneer puntra ta ken, niun no ta tribi kontestá. P’esei ora bèl bati, niun mucha no mag di bai kas. Por a dura 5 minüt, por a dura 50 minüt. Tanten ku esun kulpabel no atmití, niun hende no por a muf.

Un di e alumnonan – ku por sierto nó a tira pròp – tabata Alex (Lecho) Elhage. Pa kaba e asuntu, Lecho a hasi kustumber ku e mes ta hisa dede numa i bisa ku t’é a hasié. Meneer ta yam’é dilanti, bati’é ku pal’i basora (!) i despues tur mucha por a bai kas.

Un suseso den un konteksto mas grandi, a dura hóóópi mas ku 5 òf 50 minüt. Ta kasi 50 aña largu Kòrsou no por a bai ni bini pasobra – segun nan di – Struktura Estatal ta stroba.

Ménos mal ku Lecho tabatin un ruman chikí. I maske no ta Emily a tira pròp riba Antia ni riba e otro islanan, el a sali padilanti pa guia e proseso estatal i kibra e impase bieu ku a tene nos pais wantá. Miéntras Lecho a wanta sota, Emily a wanta hopi, hopi mas.

Esaki nó ta pa hinka polítika den e selebrashon akí. E ehèmpel ta djis ilustrá e grado di kompromiso ku vários desendiente libanes a desplegá na e tera akí. Alabes e ta ilustrá e espasio ku e isla akí i e pueblo akí a duna hende di diferente orígen ku ké traha, ké partisipá i ké kontribuí.

Konkluyendo, mi ke felisitá Faroe ku su Obra di Gran Pasenshi. Skirbi tokante hende ku a fayesé kaba, ya ta eksihí hopi presishon. Skirbi riba ‘hende bibu’ ta un berdadero baile di ekilibrio.

Manera primintí mi ta terminá ku e pregunta ku Amigoe a hasi na 1912. E outor a puntra: ‘Kórsou por spera ku e Arabiernan lo pasa nan bon kalidatnan pa nan yunan?’

Naturalmente esei ta pa otro hende husga. Pero mirando bèk, e ehèmpel mas balioso ku e pioneronan a duna, ta e forma kordial di biba ku otro, no opstante kualke diferensha di kuna òf religion. Nan tabata humilde, pero nan a krea un konvivensia asina natural ku kisas nos no a realisá mes kon spesial e tabata. Mi ta spera ku – komo desendiente di The Old Lebanese Families on Curaçao – nos lo honra nan ehèmpel riba e tereno ei.

Alabes ta na su lugá pa sigui tesorá e isla presioso akí ku nos tin e honor di yama Nos Pais.

Tabata mi plaser.