Un poema bida ta

Nochi literario Un poema bida ta
September 2006
Organisá pa Fundashon Pierre Lauffer
Programa skirbí i presentá pa Bernadette Heiligers
Teater Luna Blou

Lus ta paga den sala.
Ta tende bos di Pierre Lauffer resitando: Kòrsou (Patria, 1944)
Ta fade in i fade out su potrèt.

Maestro di Seremonia

Na nòmber di tur partisipante, bonochi.
Nos a tende bos di Pierre Lauffer resitando su poema: Kòrsou: e promé poema, den su promé kolekshon di poesia: Patria.
Patria tabata e promé kolekshon di poesia ku a sali kompletamente na papiamentu. E nòmber, Patria, a resultá simbóliko pa henter su obra literario: un obra ku el a krea riba ritmo di papiamentu, pintando ku palabra kada faseta di su isla, for di diferente ángulo i diferente emoshon.
Di e obra akí, nos a skohe algun piedra presioso di tur forma i koló, pa presentá un kuadro literario koherente. Pero promé ku esei, Nóris Doran ta resitá un poema i un prosa ku ta bisa algu di e outor mes. Nan ta revelá entre otro kiko Pierre Lauffer kera konta den su bida.

 

Noris Doran ta resitá di Pierre Lauffer:
Awe nochi mi ke kana keiru (Raspá, 1962)
Entrada (Ñapa, 1961)

 

Den liña grandi nos sa awor kiko tabata inspirá Pierre Lauffer.
Pero tin un poema ku ta revelá tambe kon e kera biba komo hende.
El a skirbi’é na 1963, despues di un Nochi Literario na palasio di Gobernador Colá Debrot, ku alabes tabata un outoridat riba tereno literario i kultural.
Lauffer a apresiá e invitashon ei mashá. Pasobra a dura hopi aña promé ku e, i otro grandinan manera Elis Juliana i Luis Daal, a haña rekonosementu pa nan produkshon literario na papiamentu. Na un forma líriko el a deskribí e enkuentro den un kolumna ku e tabata saka e tempu ei den Amigoe bou di e título ‘Zo is Curaçao’. E Nochi Literario a inspir’é asina tantu, ku su siguiente mainta el a lanta skirbi un poema titulá Gebed. Nos ta tende e orashon akí den bos di Gregory Berry.

 

Gregory Berry ta resitá:
Gebed (Zo is Curaçao, 1963)
(Amor pa patria)

Despues di fiha riba e outor mes, ta ora pa poesia, proza i muzik ku ta duna un bista mas general di su obra. Nos a agrupá Pierre Lauffer su poemanan; nó segun sekuensia di publikashon, sino a base di tema i estilo.
Un di e temanan ku ta resaltá den su obra, ta Amor pa Patria.
Den e poema ‘Kòrsou’, bo a nota kisas ku Lauffer a alabá su isla sin referí ni un biaha na Hulanda. Esaki ta kontrario na kustumbernan di su tempu. Ku algun eksepshon, asta poesia tokante e isla òf pueblo di Kòrsou, tabata yen di alabansa na reina Wilhelmina, i palabra di gratitut pa e generosidat di mama patria.
Pero Pierre Lauffer a mara Amor pa Patria na un identidat Kurasoleño propio. El a penetrá te den alma di esnan di mas humilde, i deskribí nan goso di bida, nan sintimentu di frustrashon, nan erotismo i seksualidat.
Komo promé outor kurasoleño el a krea lírika poétiko pa revelá e melodia di su lenga i deskribí e beyesa puru di kunuku.
Zita Martijn Dorothea ta resitá 5 poema ku ta ekspresá amor di e outor pa su tera i su idioma.

 

Zita Martijn Dorothea ta resitá:
Mi Hubentut (Patria, 1944)
Mi lenga (Raspá, 1962)
Despues di promé yobida (Raspá, 1962)
Pa sera festa (Raspá, 1962)
No fada si mi sigui ripití (Kantika pa bientu, 1963)

Pierre Lauffer a ekspresá su amor pa patria na Hulandes tambe. Te e di dos mitar di añanan sesenta, literatura papiamentu tabatin un sírkulo masha limitá di lesadó. Den un kombersashon ku e periodista Johan van der Walle na 1956, Lauffer a bisa: “Mi no ta laga mi lesadónan na Kòrsou na kaya. Pero banda di nan mi ke alkansá un públiko mas grandi.” El a publiká na Hulandes entre otro den ‘Antillano’, su mes revista ku a sali na 1953 i ’54, i den un kolumna ku el a skirbi den Amigoe di 1961 pa 1963, bou di e título ‘Zo is Curaçao’.
Entre paréntesis: Na 1961 a sali un tradukshon na Hulandes di e buki di John de Pool ‘Del Curaçao que se va’. Na Hulandes nan a yam’é: Zo WAS Curaçao. Kisas Lauffer a titulá su kolumna Zo IS Curaçao, komo reakshon riba esei.
Di tur manera, for di ‘Zo is Curaçao’, Chila de Haseth ta presentá e prosa poétiko ‘Lagun’.

 

Chila de Haseth-Bolivar ta resitá:
Lagun, (Zo is Curaçao, 1962)
(Pashon)

Den e obra di Pierre Lauffer, pa promé biaha Kòrsou i su habitantenan afro-antiano a forma e kuadro di referensia prinsipal. Iglesia Katóliko no a gusta tur aspekto di e re-orientashon akí. Den su poemanan di amor i pashon por ehèmpel, Lauffer ta pinta moveshonnan i deskribí anatomia di e muhé Kurasoleño na un forma ku ni dòkter no por igualá. Tambe e tabata mustra simpatia pa sierto moda di biba ku no ta pas den e malchi katóliko. Dia 9 di yanüari 1969, e semanario katóliko La Union a skirbi: ‘Pierre Lauffer ta krea simpatia pa hende ku tin yen di debilidat, en bes di skirbi riba e banda bunita di bida’.
Fifi Rademaker ta resitá 5 poema ku ta mustra ku Lauffer tabatin otro idea di bunitesa ku pastor.

 

Fifi Rademaker ta resitá:
Karta na mi negra (Kumbu, 1955)
Buraché (Kumbu, 1955)
Mi ke tumbao (Kumbu, 1955)
Nigra dea (Ñapa, 1961)
I paranan a bolbe kanta (Lágrima i Sonrisa, 1973)

(Kompromiso sosial)

Kompará por ehèmpel ku e poeta i eskritor Willem Kroon, Pierre Lauffer no tabata skirbi poesia ku un karga polítiko eksplísito. Na 1937, promé ku Lauffer a publiká ‘Kòrsou’, Willem Kroon a skirbi e poema ‘Curaçao’, komo kontesta direkto riba e kantika di frater Radulphus: ‘Den tur Nashon’. Esei ta kantika ku nos tur a kanta komo himno te 1978. Sin kita, sin pone, Kroon a kritiká e aktitut di Hulanda den su poema, i ela boga pa un trato hustu pa hende di koló.
Pierre Lauffer tabata mustra su kompromiso sosial na un forma mas indirekto, i e tabata kapta sufrimentu di pueblo sin menshoná niun suseso partikular. Ta e forma konsistente ku el a identifiká su mes ku esnan di mas humilde, ta mustra su kompromiso sosial.
E hóben Oriana de Castro ta resitá tres poema ku ta kai den e kategoria akí.

 

Oriana de Castro ta resitá:
Kòrsou di nos (Kumbu, 1955)
Mi tera (Kumbu, 1955)
Keho di katibu (Kumbu, 1955)

Ku ‘Balada di Buchi Fil’, Pierre Lauffer a sakudí e normanan sosial di su époka mas ainda. Kada strofa ta pinta e doño di katibu komo un persona inkapas di sintimentu humano, miéntras e katibu mes ta sinti emoshonnan manera orguyo i ternura, ku supuestamente ta kalidatnan eksklusivo di esnan ku ta domin’é.
Despues ku Salbach Jazz Trio a komponé muzik pa Balada di Buchi Fil na 1976, e kantante Ced Ride a inmortalisá e poema ei di Lauffer. Awe tambe Ced Ride ta trese Balada di Buchi Fil … manera e so por.

 

Ced Ride ta kanta:
Balada di Buchi Fil (Kantika pa bientu, 1963)
(Melankolia)

Tur e poemanan ku nos a tende te ainda, ta mustra Lauffer su forma di mira mundu. Pero tin tema mas introspektivo tambe ku semper ta ripití den su obra. Por ehèmpel nostalgia, amistat i traishon, amargura, desilushon, morto i… su relashon ku Dios. Pa fasilidat, nos ta agrupá tur e temanan akí bou di e kapítulo ‘Melankolia’. Un melankolia ku ta reflehá sintimentu outéntiko di e outor, pero ku tin vínkulo tambe ku e romantisismo literario ku a floresé na europa na siglo 19.
Den e buki Pa Saka Kara, historia di literatura Papiamentu, tin un pasashi kaminda Pierre Lauffer mes ta konta ku e konosé literatura europeo hopi bon, pasobra Frater Franciscus van Dieten a pròp nan kuné na skol.
Meskos ku den romantisismo, Lauffer ta mira simia di tristesa na momentu di legria, i e ta mira bunitesa den e ‘doló dushi’ di sufrimentu.
Roland Colástica ta resitá 5 poema ku melankolia komo tema sentral. Despues nos ta tende bos di Pierre Lauffer, resitando un di e poemanan ku el a skirbi den e último añanan di su bida.

 

Roland Colástica ta resitá:
Doló dushi (Kumbu, 1955)
Mi kontesta (Kumbu, 1955)
Den atardi mi sa gusta (Kantika pa bientu, 1964)
Nokturno (Kantika pa bientu, 1964)
Orashon di ansha (Lágrima i Sonrisa, 1973)

Bos di Pierre Lauffer:
Fadá mi ta di tur beheit (Kristòf, 1979)

 

(Muzik)

Asta promé ku el a publiká su promé kolekshon di poesia, ya Pierre Lauffer a kuminsá influenshá nos tradishon literario.
Por ehèmpel dia Jules de Palm a gana Neerlandia-prijs ku un teksto tokante kasamentu di prinses Juliana na 1938, Pierre Lauffer a bis’é ku e ta malgastá su talento. El a bisa: Si bo ke skirbi, mira rondó di bo. Skirbi pa mi parti di e holó malu di Laman Chikí.(Waaigat).
Ku su amigunan Jules de Palm i René de Rooy, Pierre Lauffer a forma un trio bou di e nòmber kolektivo: Julio Perrenal. Konsientemente nan a kombiná palabra papiamentu ku ritmo karibense manera merengue, tumba, wals i dansa, pa komponé piesa tokante bida na Kòrsou. Nan Cancionero Papiamentu a sali na 1943. E tabata alabes un protesta kontra normanan sosial kultural hulandes, i kontra e dominio di idioma ingles i spañó den músika lokal.

 

Grupo Serenada, ta presentá tres piesa di Julio Perrenal i di Pierre Lauffer mes.
(Cancionero Papiamentu, 1943)

Promé ku e piesanan di Julio Perrenal, nos a paga tinu riba vários tema. Akiratu ta sigui algito di Lauffer su estilo literario. Pero promé nos ta gosa di un di su kuentanan.
E simplesa ku Lauffer tabata buska den su bida, ta notabel asta den título di e bukinan di kuenta ku Fundashon Pierre Lauffer a re-editá: por ehèmpel Ñapa, Wiri-wiri, Raspá, Kuenta pa kaminda, i Un pulchi pa dia!
Chila de Haseth ta resitá un prosa, i despues nos ta tende i mira … Laman di nòrt.

 

Chila de Haseth ta resitá:
Laman ta yen (Ñapa, 1961)

Bos di Pierre Lauffer, film di sr. Chumaceiro:
Laman di Nòrt (Wiriwiri, 1961)

 

(Estilo literario)

No tabatin sekuensia lógiko den e temanan ku Lauffer a skirbi ariba. En general el a skirbi riba tur tema den tur fase di su bida.
Loke sí a kambia ku tempu, ta su estilo literario. Den Patria, su promé kolekshon, ainda por sinti e influensia di outornan Hulandes di fin di siglo 19, konosí komo De Tachtigers, ku na nan turno tabata inspirá pa outornan romántiko / britániko manera Shelley i Keats. Pa nan, struktura di un poema, ku rima i palabra sonoro, ta mas importante ku e kontenido. Komo hóben Lauffer a lesa hopi buki di e outornan akí; i maske e karakter rítmiko di su poesia tabat’ei for di den Patria, e influensia di De Tachtigers tambe tabata evidente. Kisas p’esei e semanario La Union a skirbi ku algun di e poemanan den Patria tin un karakter artifisial.
Gradualmente Pierre Lauffer a desaroyá un estilo mas liber, e kadans di su ritmo a relahá, te su poesia a bin parse prosa poétiko i algun prosa a bin parse poesia.
Bo ta sinti e desaroyo akí den e sekuensia ku Lucille Berry-Haseth ta presentá.

 

Lucille Berry-Haseth ta resitá:
Mama (Patria, 1944)
Desepshon (Kumbu, 1955)
Lo mi bolbe (Ñapa, 1961)
Den mi paden (Kantika pa Bientu, 1963)
Maga dimi (Wiriwiri, 1961)

Algun elemento di Pierre Lauffer su estilo a keda semper konsistente. Un di nan, ta su uso di metáfora pa pinta su pensamentu ku imagennan ku e ta saká for di su mes ambiente natural. E otro ta e kustumber di usa palabra ku kasi niun hende no konosé mas. Esei ta pa konservá palabra papiamentu ku a keda puru i ménos korumpí pa influensha strañero. Shurminia Rafael ta resitá algun poema i un prosa ku ta riku na metáfora i na palabra papiamentu poko konosí.

 

Shurminia Rafael ta resitá:
Shi Kanina (Wiriwiri, 1961)
Rib’e dia ku mi logra (Kantika pa Bientu, 1963)
Di tur esnan ku den kaminda grandi (Kantika pa Bientu, 1963)
Ta sukuritu kaba (Lágrima i Sonrisa, 1973)
Despedida (Wiri wiri, 1961)

Pierre Lauffer a skirbi hopi, hopi mas. Pero mi ta spera ku – maske ta den liña grandi – e selekshon akí a duna un bista koherente di su obra.
Promé ku nos despedí ku grupo Serenada, Gibi Bacilio ta resitá e último sèt di poesia. Meskos ku ta kaba un bon kuminda ku un dushi postre, Gibi ta trese e chukulati kayente di Lauffer su estilo literario: su ritmo koutivador di tumba, tambú i di pashon.

 

Gibi Basilio ta resitá:
Tumba (Kumbu, 1955)
Balia Barí (Kumbu, 1955)
Kansion di parranda (Kantika pa Bientu, 1963)
Na morto di Zenobia (Lágrima i sonrisa, 1973)

Grupo Serenada ta klousurá ku tres piesa di Pierre Lauffer.
E tres piesanan akí lo haña un lugá spesial den historia di Serenada mes tambe. Pasobra despues di 9 aña, awe nochi e kantante i guitarista Arlette Koeiers ta presentá pa delaster biaha komo parti di e grupo. Pronto e ta kasa ku e pianista Randal Corsen i e pareha lo sigui biba na Hulanda. Tur hende ta kordialmente invitá … pa tende kon Serenada ta kaba e anochi akí na un forma inolvidabel pa nos, i pa nan.
Kerido oudiensia,
Na nòmber di Fundashon Pierre Lauffer, mi ke gradisí tur deklamadó, tur sponsor, i prinsipalmente tur hende den sala, pa nan aporte i atenshon. Danki na Henry Habibe i Aart Broek. Nan publikashonnan tokante Pierre Lauffer tabata fuentenan balioso di informashon.
Tabata un plaser! I awor nos ta bisa ayó ku Grupo Serenada.

 

Grupo Serenada ta toka tres piesa.
Despues tur hende ta subi esenario, yama ayó i baha bèk.